ანოტაცია. მითითებული ზომები მოწოდებულია, აამაღლოს საგადასახადო შემოწმების ხარისხი, ოდენობა, სიღრმე და საგადასახადო მუშაკების შრომის ნაყოფიერების და ეფექტურობის ზრდა. ყოველივე ეს კი უზრუნველყოფს საბიუჯეტო შემოსავლების გადიდებას, გააძლიერებს საგადასახადო ორგანოების ინფორმირებულობას, რაც განაპირობებს გადასახადებზე დამატებითი ჯარიმებისა და სანქციების გამოყენებით ბიუჯეტის შემოსავლების ზრდას. ყოველივე თავიდან აგვაცილებს ბანკების მიერ ფინანსური ნაკადების ოპტიმიზაციისას სხვადასხვა სქემების გამოყენებას და შეამცირებს დანახარჯებს გადასახადებზე.

* * *

საბაზრო ეკონომიკის პირობებში საკრედიტო ორგანიზაციებისათვის  თავისდროული და კანონმდებლობით დასაბუთებული გადასახადის  ბიუჯეტში გადახდა  აქტუალური და აუცილებელია, რომლის რეალიზება ხდება საგადასახადო მენეჯმენტის მეშვეობით.

ამგვარად, საგადასახადო მართვა და საგადასახადო კონტროლი შეიძლება განხორციელდეს როგორც სახელმწიფოს, ასევე უშუალოდ ბანკების მიერ. ბიუჯეტში გადასახადის სრულად და თავისდროულად გადახდის შესახებ მეთოდების და ხერხების ერთობლიობის განზოგადებამ, შესაბამისად, როგორც სახელმწიფოს კანონმდებლობით, ასევე, კომერციული ბანკების მეშვეობით, განაპირობა `საგადასახადო ადმინისტრირების~ ტერმინის შემოღება, რომელიც, ვფიქრობთ, არის საერთაშორისო სავალუტო ფონდის და მსოფლიო ბანკის დამსახურება.

როგორც აღვნიშნეთ, გადასახადების მართვა  და საგადასახადო კონტროლის განხორციელება აქტუალური და აუცილებელია, როგორც სახელმწიფოს, ასევე გადასახადის გადამხდელისათვის. აქედან გამომდინარეობს, რომ საგადასახადო ადმინისტრირების აუცილებლობა და დანიშნულება მოიცავს არა მარტო სახელმწიფოს მიერ კონტროლის გატარებას _ არამედ ეს ცნება არის შედარებით ფართო.

საგადასახადო მართვის აუცილებლობა, როგორც მაკრო, ასევე მიკროდონეზე, განსაზღვრავს საგადასახადო ადმინისტრირების სტრუქტურას გარეგანი ფორმით და  შინაგანი არსით.

გარეგანი ფორმით საგადასახადო ადმინისტრირება მოიცავს: ჯერ ერთი, გადასახადის გადამხდელების აღრიცხვაზე აყვანას; მეორე, საგადასახადო კანონმდებლობის განმარტებებს; მესამე, კამერალური და გასვლითი საგადასახადო შემოწმებების განხორციელებას; მეოთხე, ბანკების მიერ გადასახადების სრულად და თავისრდოულ გადახდაზე კონტროლს; მეხუთე, კომერციული ბანკებიდან საგადასახადო შემოსავლების კონტროლის ანალიზს; მეექვსე, კომერციული ბანკებიდან ამა თუ იმ გადასახადების ამოღების ეფექტურობას და მიზანშეწონილობას; მეშვიდე, სადავო საკითხების გამოვლენის და გადაწყვეტის მიზნით საგადასახადო კანონმდებლობის გასაუმჯობესებლად შესაბამისი წინადადებების შემუშავებას.

გარეგანი ფორმის საგადასახადო ადმინისტრირების შემადგენელ ნაწილად გვევლინება საგადასახადო შემოწმებების ჩატარება. თანამედროვე პირობებში  კომერციული ბანკების საგადასახადო შემოწმებების ჩასატარებლად არსებული მეთოდოლოგიური რეკომენდაციების ზუსტი, კონკრეტული და ინფორმაციულად სრული დოკუმენტის არარსებობა. საგადასახადო ორგანოების მიერ საკრედიტო ორგანიზაციების საგადასახადო შემოწმების ჩატარების გამოკვლევამ უფლება მოგვცა, დავასკვნათ, რომ ის ტარდება ხარისხობრივად  დაბალ პროფესიულ დონეზე.

მაქსიმალური ეფექტის მისაღწევად, გასვლითი შემოწმების წინ, გამოკვეთილი უნდა იყოს არა მარტო მისი განსაზღვრული მიზანი, არამედ ის ზუსტად უნდა იყოს დაგეგმილი. ამიტომ გასვლითი საგადასახადო შემოწმება უნდა დავყოთ შემდეგ ეტაპებად:

1) შესამოწმებელი პერიოდის განსაზღვრა;

2) შემოწმების  ობიექტის განსაზღვრა;

3) შესრულებული ოპერაციების  შერჩევის პროცესი;

4) აუცილებელი დოკუმენტების ჩამონათვალი;

5) აუცილებელი ინფორმაციის შეკრება და მისი ანალიზი;

6) შემოწმების შედეგების განზოგადება;

7) შემოწმების შედეგების ზუსტი დოკუმენტური გაფორმება.

შემოწმების ობიექტი  შეიძლება იყოს როგორც კომერციული ბანკების ცალკეული ოპერაციები, ასევე ცალკეული სახის გადასახადების  გაანგარიშება და გადახდა (გადასახადი ქონებაზე), აგრეთვე კომპლექსური შემოწმება ყველა გადასახადის გამოთვლის წესების და  ბიუჯეტში  გადახდის შესახებ.

ერთიანი (მთლიანი) შემოწმება საკმაოდ რთულია დროის და მნიშვნელოვანი შრომითი  დანახარჯების გამო, ამიტომ შერჩევა უნდა განვახორციელოთ შემდეგი დებულებებიდან გამომდინარე. ოპერაცია უნდა დავყოთ ტიპურად და არატიპურად.

თანამედროვე პირობებში საგადასახადო ორგანოების მიერ უმნიშვნელო საინფორმაციო ყურადღება ეთმობა სხვადასხვა დოკუმენტებში (მ.შ. პირველადში) ბანკის საქმიანობის ასახვას. ამ დროს ასეთი დოკუმენტები გვევლინება გადასახადების სწორად გამოანგარიშების და დაკავების ბაზად. ამგვარად, საკრედიტო ორგანიზაციების საქმიანობის საგადასახადო შემოწმებების ეფექტურობის გასაუმჯობესებლად საჭიროა განვსაზღვროთ ამისათვის საჭირო საბანკო დოკუმენტები: 1. სადამფუძნებლო  დოკუმენტები; 2. საანგარიშგებო პერიოდის ბალანსები; 3. მოგება-ზარალის ანგარიშები; 4. მოგების გამოყენების ანგარიში; 5. სააღრიცხვო პოლიტიკა; 6. საგადასახადო პოლიტიკა (ან გადასახადით დაბეგვრისათვის  სააღრიცხვო პოლიტიკა); 7. საკრედიტო პოლიტიკა; 8. შიდასაბანკო ანგარიშთა გეგმა; 9. კონკრეტული  ანგარიშების მიხედვით ამონაწერები; 10. საგადასახადო აღრიცხვის რეგისტრები; 11. ბანკის კომიტეტების, დეპარტამენტების (ფინანსური, საკრედიტო და სხვა)  მიერ სხვადასხვა საბანკო ინსტრუმენტებისათვის განაკვეთების და ტარიფების დაწესება; 12. წინა საგადასახადო შემოწმების, აგრეთვე სხვა მაკონტროლებელი ორგანოების შემოწმების შედეგები (ეროვნული ბანკის, საგადასახადო  ორგანოების, საფინანსო პოლიციის და ა.შ.); 13. ურთიერთდაკავშირებული პირების სია (იურიდიული და ფიზიკური).

ამგვარად, გარკვეულ  ინტერესს წარმოადგენს იმის კანონმდებლობით განმტკიცება, რომ მოხდეს აუდიტორული ფირმების, აუდიტორული საბჭოს და  საგადასახადო ორგანოების მიერ შემოწმების ერთობლივი აკრედიტაცია, რომელიც ხელს შეუწყობს ბანკების შემოწმებაში ამ ფირმების პროფესიული დონის ამაღლებას.

აუდიტორული ფირმების აკრედიტაციაში ვგულისხმობთ იმას, რომ დავეხმაროთ აუდიტორული ფირმებს კომერციული ბანკების გასვლით შემოწმებებში და ამ შემოწმებელთა ეფექტურობის ამაღლებაში. სახელმწიფოსათვის, მოცემული წინადადების დადებით ასპექტებად გვევლინება ბანკების შედეგიანი  და შედარებით სრული შემოწმებების შესაძლებლობა, აგრეთვე შემოწმებათა ოდენობის გაზრდა, აუდიტორული და საგადასახადო შემოწმებების ხარისხობრივი დონის ამაღლება, შემოწმებათა ჩატარებისას ხარჯების შემცირება, ბიუჯეტში გადასახადებზე სანქციების და ჯარიმების გაზრდა, აგრეთვე უცხოეთში კაპიტალის გადინების შესაძლებლობის აღმოფხვრა.

აუდიტორული ფირმებისათვის მისი განსაკუთრებული სტატუსის გამო _ როგორც საგადასახადო დეპარტამენტის აგენტი, მოცემული წინადადება შეიძლება გამოყენებულ იქნეს, როგორც რეკლამა,  რაც  გამოიწვევს დამატებით კლიენტების მოზიდვას და მოგების გადიდებას, აგრეთვე, ბანკის შიგა დოკუმენტებზე, მასალებზე, წერილებზე, რეკომენდაციებსა და სხვა დოკუმენტებზე საგადასახადო  ორგანოთა თანამშრომლობის ხელმისაწდომობას.

მოცემული წინადადების უარყოფითი და ნეგატიური შედეგების მინიმუმამდე დაყვანის მიზნით შესაძლებლად მიგვაჩნია აუდიტორული კომპანიების აკრედიტაციის შემდეგი წესი:

1. აუდიტორული ფირმა აგზავნის განცხადებას აკრედიტაციაზე (კანონით დადგენილ ორგანოში);

2. შესაბამისი ორგანო კომპლექსურად უკეთებს ანალიზს ყველა ფირმა პრეტენდენტზე ინფორმაციას: მის ბუღალტრულ და საგადასახადო ანგარიშს, კლიენტების სიას, კონკურენტთა გამოხმაურებას, ხელმძღვანელთა ბიოგრაფიას, ზედამხედველი ორგანოების პარლამენტთან არსებულ საბჭოს მონაცემებს, ფინანსური პოლიციის მონაცემებს და სხვა.

3. დადებითი გადაწყვეტილების მიღების შემთხვევაში საგადასახადო ორგანოები ახორციელებენ ფირმა-პრეტენდენტის ერთობლივ შემოწმებას;

4. აუდიტორული ფირმის ყველა შესაბამისი აუცილებელი მოთხოვნილების დაკმაყოფილების შემთხვევაში მას უნდა მიეცეს გამოსაცდელი ვადა საგადასახადო ინსპექციის სპეციალისტთა ზედამხედველობის ქვეშ.

თანამედროვე პირობებში საკრედიტო დაწესებულებებში ნაკლებად არის დამოუკიდებელი საგადასახადო ქვეგანყოფილება, ან, თუ არის, ამ ფუნქციას  ასრულებს ორგანიზაციის ორი ან, შესაძლოა, უფრო მეტი  აღრიცხვის სექტორის თანამშრომელი, რომელიც დაკავებულია გადასახადების გაანგარიშებით. შიდა კონტროლის სამსახურში ან საკონტროლო-სარევიზიო სამსახურში ყოველთვის არ არიან ისეთი თანამშრომლები, რომლებზედაც იქნებოდა დაკისრებული საგადასახადო კანონმდებლობის დაცვის შემოწმების ვალდებულებები.

შესაძლებელია კომერციული ბანკის საგადასახადო ქვეგანყოფილებების სტრუქტურულ-ფუნქციური დაყოფა:

1. საგადასახადო სამმართველო (სამსახური, განყოფილება) უნდა შედგებოდეს: გადასახადების გაანგარიშების განყოფილებისაგან (სექტორისაგან) და საგადასახადო დაგეგმვის (ანდა დაბეგვრის მეთოდოლოგიის) განყოფილებისაგან (სექტორისაგან);

2. საგადასახადო დანაყოფი საკონტროლო-სარევიზიო სამსახურში ანდა შიგა კონტროლის სამსახურში.

გადასახადების გადახდის განყოფილების თანამშრომელთა ფუნქციონალური დანიშნულება უნდა იყოს გადასახადების გაანგარიშება, მისი თავისდროული და სრული გადახდა, ბანკებიდან გადასახადების დაკავებაზე კონტროლი (გადასახადის გაანგარიშება ფიზიკური პირების შემოსვლებიდან, გადასახადი უცხოეთის იურიდიული პირების შემოსვლებზე და ა.შ.).

გადასახადების  დაგეგმვის  (ან გადასახადების დაბეგვრის) მეთოდოლოგიის განყოფილება დაკავებული უნდა  იყოს გადასახადის აღრიცხვისა და  მეთოდოლოგიის სამუშაოებით, ბანკის მუშაკებისათვის საგადასახადო კანონმდებლობის ახსნა-განმარტებებით, აგრეთვე საგადასახადო დაბეგვრის და საგადასახადო რისკების შემცირების თვალსაზრისით, ბანკის  ინსტრუმენტების ანალიზით.

  საგადასახადო ქვედანაყოფები (მისი  თანამშრომლები), შიგა კონტროლის სამსახურები ანდა საკონტროლო  სარევიზიო სამმართველოები ვალდებულნი არიან, შეამოწმონ ყველა გადასახადის გაანგარიშებათა სისწორე, მათი დაკავების და გადარიცხვის თავისდროულობა, აგრეთვე გადასახადის ბიუჯეტში გადახდის სისრულე, რომელსაც ბანკები იხდიან, როგორც საგადასახადო  აგენტები. შიდა კონტროლის სამსახურის მიერ საგადასახადო კონტროლის ფუნქციის შესრულება იმით არის განპირობებული, რომ საგადასახადო დაბეგვრა არის ბანკის საქმიანობის მნიშვნელოვანი მონაკვეთი. გარდა ამისა, ბანკებსა და მის სამსახურებში ტექნიკური და აზრობრივი შეცდომების დაშვების ალბათობა ყოველთვის არსებობს და განსაკუთრებით დიდი დოზით. 

გამოყენებული ლიტერატურა

1. რ. კაკულია. ფინანსების თეორია, თბ., გამომცემლობა “თერფი” 2004.

2. რ. კაკულია. საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლის თეორიისა და პრაქტიკის პრობლემები. თბ., 2003. გვ. 324-340.

3. გ. ხელაია, ფული, ბანკები და ბირჟები, თბ., გამომცემლობა "სამთავისი", 1996.

4. ზირაქაშვილი თ. ,, საქართველოს კომერციულ ბანკებსა და საგადასახადო სისტემას შორის ურთიერთობების გაუმჯობესების გზები“.  თბ., სამაგისტრო ნაშრომი.